1- رییس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رییس اندیشکده بین‌المللی کرامت انسانی، تهران، ایران.، 2- پژوهشگر انستیتو اخلاق زیستی و حقوق سلامت و مدیر کل حوزه ریاست اندیشکده بین‌المللی کرامت انسانی، تهران، ایران.
چکیده: (43 مشاهده)
عفو زندانیان ازجمله نهادهای مهم و کارکردی در منظومه سیاست جنایی و عدالت کیفری است که فراتر از جنبه‌های حقوقی و قضایی، با مفاهیم بنیادینی چون کرامت انسانی و حقوق بشر گره خورده است. در نگاه نخست، عفو به مثابه سازوکاری برای تخفیف یا رفع مجازات در موارد خاص به کار می‌رود، اما در سطحی عمیق‌تر، بیانگر التزام نظام‌های حقوقی به اصل حرمت ذاتی انسان و امکان بازگشت او به حیات اجتماعی است. از منظر حقوق بشر اسلامی، عفو نه صرفاً یک اقدام حکومتی، بلکه ریشه در مبانی وحیانی، آموزه‌های قرآنی و سیره نبوی و علوی دارد؛ جایی که گذشت، بخشش و احیای شخصیت بزهکار در پرتو کرامت انسانی مورد تأکید قرار گرفته است. این مقاله با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین نسبت عفو با کرامت انسانی پرداخته و جایگاه آن را در نظام حقوق بشر اسلامی بررسی می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عفو در اندیشه اسلامی، علاوه بر جنبه فردی و اخلاقی، دارای کارکرد اجتماعی و حقوقی بوده و می‌تواند به‌عنوان ابزاری مؤثر در کاهش آسیب‌های اجتماعی، ارتقای عدالت ترمیمی و تضمین حقوق زندانیان عمل کند. در جمهوری اسلامی ایران، رویکرد جدید قوه قضاییه تحت عنوان «عفو معیاری» که نه بر مبنای عناوین و مصداق‌های فردی، بلکه براساس معیارهای کلی با امعان نظر به بزنگاه‌های مستعد بازاجتماعی شدن تنظیم گردیده است، گامی رو به جلو در راستای پاسداشت کرامت انسانی و پایبندی به حقوق بشر اسلامی شمرده می‌شود. در پایان، بر ضرورت ضابطه‌مند ساختن فرآیند اعطای عفو و استفاده از آن به‌عنوان ابزار بازاجتماعی‌سازی و تحقق کرامت انسانی در سیاست جنایی ایران تأکید شده است.
